Vandaag las ik in de NRC dat klimaatactivisten het schrikbeeld zijn geworden van bedrijven (1). Niks doet mijn vreugde groter maken dan dat te lezen. Echter merk ik wel duidelijk dat de resultaten nog enigzins bescheiden zijn. Er wordt duidelijk gerept over bedrijven die duidelijk het ongenoegen over de huidige gang van zaken in hun nek voelen hijgen: “De druk om te verduurzamen komt van alle kanten; Banken, consumenten, wetgevers, rechters.”. Dat is natuurlijk megapositief: Bedrijven beginnen goed door te krijgen dat ze niet meer ongegeneerd de aarde kunnen blijven verpesten om hun targets voor het kwartaal te halen. Wanneer aandeelhouders hun zorgen gaan uiten over dat “de aandeelhoudersvergadering wel gezellig moet blijven” merk je dat je goed onder hun huid begint te zitten. Maar waar het artikel van doordrongen is, is de hardnekkige neiging om het grootkapitaal als gelijkwaardige stem te zien in de transitie. Er wordt weliswaar veel dwars gezeten, maar de vervuilende multinational is wel een gesprekspartner, iemand waarmee compromissen mee moeten kunnen worden gemaakt. En ik denk dat dat een houding is waar mee we climate justice niet gaan bereiken.
Bedrijven als fundamentele tegenstander, geen gesprekspartner
Bedrijven zijn simpelweg fundamenteel gebouwd op het behalen van winst en de groei die daar bij komt kijken. Wat in het artikel zelf ook al aan het bod komt, is dat beleggers rendement verwachten, en veel investeren in een transitie, die als we het klimaatprobleem serieus willen nemen, ook betekent dat economische groei niet meer centraal moet komen te staan, is een nachtmerrie voor elke aandeelhouder die uit is op winstbejag. Sommige mensen denken dat economische groei helemaal geen punt is, dat we dingen kunnen oplossen door meer te innoveren et cetera, maar dat is een gevaarlijke mythe waar we echt broodnodig mee moeten afrekenen. Groei betekent altijd meer materialen die ingezet moeten worden, want groei vereist meer consumptie, dus meer productie en energie voor transportatie. Zelfs het produceren van zonnepanelen en andere hernieuwbare energie kan extreem schadelijk zijn voor de natuur (en de rechten van inheemse volkeren) als er niet afgerekend wordt met de mythe van economische groei. (2) De site Earth Overshoot Day geeft hier ook een nuttig inzicht over. (3)
Bedrijven, en vooral multinationals, zijn niet onze vrienden, maar daadwerkelijk in alle opzichten onze tegenstanders. Het hoeft geeneens zo te zijn dat er kwaadaardigheid bij komt kijken, het gaat er meer om dat de belangen van aandeelhouders fundamenteel tegenover die van ons staan, en dat de belangen van aandeelhouders nu eenmaal de doorslag geven.
Nu staat er in het artikel al veel over hoe slechte PR funest is voor de beurswaarde van een bedrijf, en hoe het creëren van controverse een goed drukmiddel is. Dat is een uitstekend uitgangspunt, en zeker een belangrijk middel om te gebruiken in de klimaatstrijd. Echter, wat ik nuttig vind aan het toebrengen van imagoschade is de vijandige houding die het inneemt tegen bedrijven: “Jullie gaan nu echt wat doen aan jullie duurzaamheid, of wij saboteren de waarde van jullie bedrijf.” Het nut van de actie, net zoals bedrijven voor de rechter slepen, zit hem in het lam maken van bedrijven en hun macht kapot maken. Daarvoor is een houding van gesprekspartner niet nodig.
Alternatief voor bedrijven
Zoals je waarschijnlijk al gemerkt had heb ik een lage dunk van bedrijven. Maar wat moet er dan voor in de plaats komen? Ik hou erg van het begrip de-growth. De-growth houd in dat in plaats van te focussen op economische groei, we ons focussen op een economie en leefomgeving die gebaseerd is op duurzaamheid en het spaarzame gebruik van grondstoffen. Dus in plaats van steeds meer producten die we moeten kopen of produceren om de economie overeind te houden, laten we expansionistische ideeën los en produceren we alleen wat echt nodig is, en proberen we daarmee zo min mogelijke impact te maken om de ecosystemen om ons heen. In plaats van dat bedrijven constant hun allesverslindende honger naar winst proberen te stillen, produceren werkers alleen dingen waar mensen behoefte voor hebben, en maken die producten zo dat ze zo lang mogelijk mee kunnen gaan. Iedereen krijgt naar behoefte, en geeft naar hun vaardigheden. Dát is naar mijn ogen een cruciaal onderdeel voor een toekomst van klimaatrechtvaardigheid.
Directe actie!
In het artikel wordt er geconstateerd dat veel acties van juridische aard zijn. Dit is een valide strategie en opzich niks mis mee. Alleen zit hier naar mijn idee wel een subtiel gevaar in. Namelijk, het idee dat onze machthebbers een juridische kader zullen blijven handhaven dat gunstig zal zijn voor klimaatactivisten, en een soort impliciete apathie; laten we niet zelf een einde maken aan de tirannie van het grootkapitaal, maar vertrouwen dat ‘onze leiders’ het wel voor ons regelen.
Ookal hebben klimaatactivisten al gelijk gekregen in bijvoorbeeld de zaak aangespannen door Urgenda (4), anno 2023 is de Nederlandse overheid zoals vanouds traag en ineffectief (5). Het lijkt dus maar beperkt te zijn in het behalen van resultaten. En dan nog dus het het handhaven van gunstige juridische kaders, is daar nog een optimistische kijk in gerechtvaardigd nu de BBB het zo ontzettend goed doet (niet dat Rutte nou zo klimaatvriendelijk is maar goed)?
Dit laat in mijn ogen zien hoe belangrijk het is dat we ons niet moeten laten leiden door de juridische strategie, maar direct zelf het conflict moeten aangaan met het grootkapitaal. Dit kan van alles betekenen, en hierin mogen activisten in mijn ogen de wet gerust naast zich neerleggen. De wet lijkt namelijk bar weinig te doen voor het beschermen van onze planeet.
(Ter verduidelijking; er gebeurt ontzettend veel omtrent het organiseren van protesten die de randen van de wet opzoeken. Denk hier bijvoorbeeld aan de bezetting van het Tata Steel terrein onlangs.)
Laten we vooral die kant voeden, die van radicale actie die erkend dat het grootkapitaal in de kern een existentieel gevaar vormt voor de planeet, en wiens ondergang daarmee dus noodzakelijk is. En dus ook met het besef dat een wereld zonder grootkapitaal mooi kan zijn.
1:NRC: De klimaatactivist is het schrikbeeld geworden van bedrijven (https://www.nrc.nl/nieuws/2023/07/03/de-klimaatactivist-is-het-schrikbeeld-geworden-van-bedrijven-a4168790)
2: Engineering and Technology: Booming demand for critical minerals could harm the environment, not save it (https://eandt.theiet.org/content/articles/2021/07/booming-demand-for-critical-minerals-risks-environment/)
3: Earth Overshoot Day: About Earth Overshoot Day (https://www.overshootday.org/about-earth-overshoot-day/)
4: NOS: Hof kraakt verweer Staat: Nederland moet uitstoot sneller terugdringen (https://nos.nl/artikel/2254029-hof-kraakt-verweer-staat-nederland-moet-uitstoot-sneller-terugdringen)
5. NRC: Brandbrief ambtenaren: klimaatbeleid kabinet is ‘traag en tegenstrijdig’ (https://www.nrc.nl/nieuws/2023/06/30/brandbrief-ambtenaren-klimaatbeleid-kabinet-is-traag-en-tegenstrijdig-a4168655)